یک انقلاب ۴۱ ساله و چند سؤال فرهنگی

یکی از مهم‌ترین و درعین‌حال پربحث‌ترین رویداد‌های فرهنگی در دامن انقلاب اسلامی، «انقلاب فرهنگی» بوده است. واقعه‌ای که بر اساس رهنمود‌های امام امت (ره) به وقوع پیوست وصرف‌نظر از نقاط ضعف و قوت طبیعی و غیرطبیعی در روند اجرای آن، یک منطق روشن و صریح داشت؛ وقتی مردمان جامعه‌ای با تقدیم صد‌ها شهید و مجروح، انقلاب کرده تا روی پای خود بایستد و بر اساس آموزه‌های وحیانی کشورشان را اداره کنند، منطقاً دانشگاه‌های آن کشور نیز باید در مسیر تربیت انسان‌هایی منطبق بر الگو‌های الهی حرکت کنند، نه برخلاف آن. از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه سال ۱۳۵۷ تا فروردین‌ماه ۱۳۵۹ یعنی طی یک سال و دو سه ماه، بنیان‌گذار انقلاب اسلامی مردم ایران در سخنرانی‌های مختلف، بار‌ها و بار‌ها بر لزوم حرکت نظام آموزشی کشور در جهت رشد و تعالی معنوی افراد و تحقق اهدافی که مردم برای آن‌ها انقلاب کرده بودند، تأکید کردند. مهم‌ترین این بیانات حضرت امام خمینی (ره)، سخنرانی عصر روز یکم اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۹ در جمع اقشار مختلف مردم و دانشجویان عضو انجمن اسلامی دانشگاه‌ها بود که در آن، امام راحل با صراحتی بیشتر بر پالایش محیط‌های دانشگاهی و علمی از وجود افراد و افکاری تأکید کردند که انگار آموزه‌های غربی و شرقی را وحی منزل می‌دانند و با همین افکار رسوب‌کرده، مانع هرگونه تحرک و پویایی و خلاقیت علمی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در میان جوانان این کشور می‌شوند. به‌این‌ترتیب، مدتی بعد ستاد انقلاب فرهنگی تشکیل شد و مأموریت یافت تا دستی به روی ساختارها، عناصر و محتوای آموزشی بکشد. از همان روز‌ها تا امروز که حدود ۴۰ سال از اعلام «انقلاب فرهنگی» گذشته است، این واقعه فرهنگی بهانه‌ای شده است تا جدی‌تر درباره هدف و ماهیت فرهنگی و تربیتی انقلاب اسلامی و میزان تحقق این هدف صحبت شود و سؤالاتی ازاین‌دست محل بررسی قرار بگیرد که اساساً انقلاب اسلامی چه اهداف فرهنگی و تربیتی را دنبال می‌کرده؟ این اهداف چقدر محقق شده؟ چه آفت‌ها و موانعی پیش روی تحقق کامل این اهداف و آرمان‌های تربیتی وجود دارد؟ و .... اگر قرار باشد به اهداف فرهنگی و تربیتی انقلاب اسلامی و گستره آن‌ها پرداخته شود، میدان وسیعی از بحث را می‌طلبد که این چند خط گنجایش آن را ندارد؛ با مرور بیانات امام راحل (ره) و شهیدان به خاک و خون خفته این مرزوبوم و نیز بیانات سالیان مختلف خلف صالح امام، مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، اجمالاً همین‌قدر می‌توانیم به خودمان یادآوری کنیم که اهدافی همچون حاکمیت اخلاق و معنویت در جامعه، برقراری عدالت در همه زمینه‌ها، گسترش فرصت‌های اندیشه‌ورزی و رشد فکری بر مبنای آموزه‌های اسلام، تکریم بزرگان، تحکیم کانون خانواده و رواج دادن آموزه‌ها و تعالیم سازنده در رسانه‌های عمومی، از مهم‌ترین این اهداف بوده است و حالا باگذشت بیش از ۴۱ سال از پیروزی انقلاب اسلامی و با تقدیم بیش از ۲۵۰ هزار شهید در مقاطع مختلف این ۴۰ سال تا امروز، باید دائماً این تلنگر را به خودمان بزنیم و مراقب باشیم که در کدام مسیر حرکت می‌کنیم و صرف‌نظر از مسئولیت سنگین و غیرقابل‌انکار بزرگان و برنامه‌ریزان کشور، یکایک ما‌ها چقدر به آفت‌های فرهنگی و تربیتی که پیش رویمان قرار دارد، توجه داریم و از آن‌ها دوری می‌کنیم؟

در دهه‌های اخیر با رشد چشم‌گیر و محیرالعقول پدیده‌های جدید مثل فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای، مرز‌های فرهنگی و تربیتی مرسوم جابجا شده و مهندسی فکری و فرهنگی جامعه به‌مراتب پیچیده‌تر از گذشته شده است. چنین زمانه‌ای، نه تحجر و قشری‌گری در حوزه فرهنگی و تربیتی را برمی‌تابد و نه وادادگی و رهاشدگی را. در شرایطی که صد‌ها کانال ماهواره‌ای ریزودرشت شبانه‌روز تلاش می‌کنند تا با تولیدات رنگ و لعاب‌دار، ذهن و سبک زندگی ایرانیان را در اختیار خود بگیرند و به ناکجاآباد ببرند، ازیک‌طرف مسئولان و دستگاه‌های رسمی فرهنگی مانند آموزش‌وپرورش و آموزش عالی، وزارت ارشاد، صداوسیما و حوزه‌های علمیه مسئولیت دارند تا مراقب مرز‌های فرهنگ و تربیت عمومی مردم باشند و نو به نو و هماهنگ باهم به نیاز‌های فکری و فرهنگی آن‌ها پاسخ دهند و از طرف دیگر، فعالان فرهنگی و هنری و یکایک مردم وظیفه‌دارند دائماً این سؤال از خودشان و از همدیگر بپرسند که در کدام جاده فرهنگی حرکت می‌کنند و انتهای این جاده کجاست؟ اگر در ۴۱ سالگی انقلاب اسلامی، جمعیتی بی‌نظیر و فراموش‌نشدنی با تیپ‌های فکری و ظاهری گوناگون، برای تشییع و تکریم شهید «حاج قاسم سلیمانی» در شهر‌های مختلف ایران‌زمین به خیابان می‌آیند، این یعنی زمینه‌های رشد مستمر فرهنگی و تعالی تربیتی این جامعه به‌خوبی فراهم است و این هنر برنامه‌ریزان و متولیان این حوزه است که با حرکتی مسئولانه، هماهنگ و هدف‌دار، همچنان به دنبال تحقق کامل اهداف فرهنگی و تربیتی بزرگ‌ترین انقلاب فرهنگی قرن باشند.